Makna Leksikal
Abdul Chaer berpendapat makna leksikal adalah makna yang dilihat
melalui pancaindera kita. Ia wujud didalam kamus, contohnya kuda ialah nama
binatang. “Makna leksikal ini dipunyai unsur bahasa-bahasa lepas dari
penggunaannya atau konteksnya (Harimurti, 1982: 103). Veerhar (1983; 9)
berkata, “………sebuah kamus merupakan contoh yang tepat dari semantik leksikal:
makna tiap-tiap kata diuraikan di situ” (Mansoer Pateda, R, 2002: 119)
Makna leksikal mengikut Kamus Online Dewan Bahasa dan Pustaka ialah
kata bersinonim dengan erti,maksud, pengertian,takrif. Ia adalah makna sesuatu perkataan itu sendiri (tanpa melihat
penggunaannya dlm ayat dsb).
Leksikal menurut kamus Pelajar Edisi Kedua ialah perbendaharaan
kata sesuatu bahasa, makna perkataan itu
sendiri tanpa melihat penggunaannya didalam ayat dsb. Ia adalah makna
yang menerangkan kepada bentuk fizikal, kegunaan kepada satu benda. Ia boleh
difahami, dilihat sifat fizikalnya dan ditangkap maksudnya apabila pembaca
membaca keterangan yang didalam sebuah kamus. Keterangan tentang maksud itu
diperolehi dengan melihat item itu sahaja, dan tidak terpengaruh oleh
penggunaannya didalam semua konteks ayat atau pengalaman pembaca sendiri. Makna leksikal itu hanya ada satu, tunggal dan
difahami oleh semua orang pelbagai latarbelakang sebagai satu makna dan
keterangan. Perkataan yang mempunyai makna leksikal tidak ditambah imbuhan
awalan, tengah dan akhiran kepadanya.
Makna leksikal datang dari semua perkataan yang asal, yang asli,
murni yang tidak dimasukkan kepadanya imbuhan-imbuhan atau kata ganda dan
lain-lain. Ia mempunyai contoh kata yang berdiri secara sendirinya. Jika ia
dimasukkan kedalam satu konteks pun, konteks itu akan sama dengan makna
leksikal yang dibawanya. Contohnya ialah kaki, iaitu bahagian badan yang
digunakan untuk berjalan, dan bila digunakan didalam ayat ia berbunyi seperti
“Kaki saya sakit kerana terlalu lama berjalan”.Penggunaan yang tidak kena
dengan makna leksikal ialah seperti ” Saya melihat kaki langit”. Leksikal boleh
dibahagikan kepada dua bahagian, makna denotatif dan konotatif. Makna Denotatif
ialah makna yang asal, contohnya seperti yang telah disebutkan diatas. Manakala
makna konotatif ialah nilai rasa atau perasaan yang terdapat pada satu
perkataan, contohnya makna gemuk memiliki konotasi negatif atau ketidakselesaan
kepada pemilik badan. Juga, dak enak kata obes memberikan rasa tidak enak.
Makna kontekstual
Makna kontekstual ialah berkaitan dengan atau menurut konteks.
Menurut Abdullah Yusof, Alias Mohd Yatim & Mohd Ra'in Shaari,(2009), makna
kontekstual ialah makna sebuah leksem atau kata di dalam sesuatu konteks. Makna
konteks boleh berkenaan dengan situasi iaitu tempat, waktu dan lingkungan
penggunaan bahasa itu.
Satu perkataan, frasa atau boleh juga satu ayat yang dibaca itu mengandungi
makna yang tepat apabila ia mengikut konteks yang tepat . Ia selalunya
berdasarkan pengalaman penutur dan pendengar perkataan, frasa atau ayat
tersebut.
Didalam satu teks, jika perkataan itu dijumpai didalam satu ayat,
atau beberapa ayat yang membentuk satu perenggan pendek, konteksnya sudah boleh
kita kesan. Kebiasaannya makna perkataan itu boleh dikesan dengan membaca ayat
atau ayat ayat tersebut, tetapi ada juga makna dalam konteks yang tersirat yang
difahami oleh pembaca atau penyedia ayat tersebut. Untuk mengenalpasti makna yang dimaksudkan,
pembaca perlu arif, tahu dan berpengetahuan tentang konteks yang pelbagai,
pengalaman penutur supaya ia sama dengan pengalaman pembaca. Jika konteks tidak
dikenalpasti, pasti perlu ambil masa untuk pilih konteks yang diperlukan supaya
boleh beri makna kontekstual kepada perkataan yang dibaca.
Contoh terbaik ialah kisah seorang pendeta yang hanya boleh
bercakap satu perkataan sahaja dalam satu hari. Apabila dia diajukan soalan,
“Jika kurang senaman dan banyak makan, penyakit apa yang mudah
kita dapat ?”
“Apa nama
sebenar untuk kuntum bunga pisang ?”
“Apa
panggilan untuk orang yang sangat kita kasihi?”
Jawapannya
ialah jantung. Tiga soalan, tetapi mengandungi tiga konteks berbeza untuk satu
jawapan yang sama.
Makna Referensial
Menurut Abdul
Chaer (2007:291) sebuah kata atau leksem disebut bermakna referensial kalau ada
referensnya. Jika kita mengatakan kucing, hijau dan buku, semua kata-kata
berikut ada sifat fizikalnya dalam dunia yang kita ada sekarang, iaitu didalam
dunia yang nyata. Ia bukan bersifat abstrak. Kata-kata yang abstrak ialah
seperti atau, tidak dan kerana bukan bersifat referensial, kerana ia tidak
boleh dilihat. Mansoer Pateda, R (2010: 125) dalam bukunya mengatakan referen atau acuan boleh saja
benda, peristiwa, proses, atau kenyataan. Jika kita menunjukkan kepada sebuah buku, maka maknanya ia berkaitan kepada ilmu
pengetahuan. Tidak mungkin ia ada kaitan dengan yang lain. Referen boleh jadi
benda, peristiwa atau satu proses. Ia adalah sesuatu yang ditunjukkan oleh
lambang. Lambang itu, yang bukan satu perkataan, akan membawa satu makna. Jika ditunjukkan
kepada sebuah sekolah, maka maknanya ia merujuk kepada pembelajaran. Jika
ditunjukkan sebatang rotan, itu bermakna jia seorang pelajar membuat kesalahan
disiplin, ia boleh dirotan sebagai hukuman.
Makna referensial akan wujud jika ia ada hubungan antara unsur
linguistik didalam bentuk kata-katra dengan dunia yang bukan linguistik, iaitu
dunia sebenar. Ia tidak boleh berubah-ubah mengikut situasi dimana ia berada.
Jika kita mengatakan perkataan bagaimana, ia tidak mungkin boleh ditangkap
makna referensialnya oleh pendengar, kerana tiada sesuatu yang konkrit di
belakang perkataan bagaimana itu.
Berkenaan dengan acuan ini, ada sejumlah kata yang disebut kata
deiktik, yang acuannya tidak tetap pada satu maujud, melainkan dapat berpindah
dari maujud yang satu ke maujud yang lain. Yang termasuk kata-kata deiktik ini
adalah kata-kata pronomina. Kata-kata seperti, dan, atau dan karena adalah
termasuk kata-kata yang tidak bermakna referensial karena kata-kata itu tidak
mempunyai referens. Oleh itu, maknanya akan berubah mengikut dimana ia
digunakan. Contoh yang mudah ialah seperti ini.
“Tadi pagi saya bertemu dengan Ahmad”, kata Ani kepada Saleh.
b. “O, ya?”, sahut Saleh, “Saya juga bertemu beliau tadi pagi”.
c. “Dimana kalian bertemu beliau?”, tanya Gopal, “Saya sudah lama
tidak jumpa dengan beliau.
Pada ayat (a) kata saya direferenkan kepada Ani, pada ayat (b)
direferenkan pada Saleh, dan pada ayat (c), saya direferenkan pada Gopal.
Makna Gramatikal
Makna Gramatikal ialah makna yang terbentuk dalam satu perkataan
setelah ia melalui proses afiksasi dan reduplikasi,
atau apa jenis proses gramatikal. Ada juga pengimbuhan asli atau pinjaman
(awalan, akhiran, apitan dan sisipan) yang berlaku pada kata dasar yang mengubah
makna asal perkataan itu. Contohnya, imbuhan awalan se-, ber-, untuk lari akan
menjadikannya selari dan berlari akan membawa makna berbeza.
Perkataan kuda bermakna satu binatang yang boleh berlari laju,
tetapi kuda-kuda, yang melalui proses penggandaan, bermakna cara berdiri
didalam persilatan, seperti “Berdiri cara kuda-kuda membuatkan kita lebih
stabil untuk bersilat”. Ia boleh digunakan untuk menunjukkan bilangan kuda yang
lebih dari satu. Contohnya ialah “ Kesemua kuda-kuda itu sedia untuk berlumba”
Contoh imbuhan yang digunakan ialah berbentuk sisipan, iaitu ia diletakkan ditengah-tengah kata nama.
Contoh kata dasar ialah guruh, dan sisipan –em- diletakkan ditengah-tengahnya
maka jadilah ia gemuruh. Ia bermaksud mempunyai sifat seperti guruh, iaitu
berbunyi kuat dan bergegar disekelilingnya, tetapi ia tidak bermakna seperti
guruh. Proses gramatikal kedua ialah pemajmukan .Kamus Tatabahasa Dewan Edisi
ketiga telah mendefinisikan proses majmuk itu ialah proses yang merangkaikan
dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang terhasil membawa makna tertentu.
Abdullah Abdullah Hassan (2002 : 11) pula berkata, kata majmuk terdiri daripada
dua perkataan atau lebih, tetapi bertabiat sama seperti satu perkataan.
Maknanya sudah berbeza.
Makna baru juga wujud dari proses pengimbuhan awalan dan akhiran,
pengulangan dan pemajmukan. Kata imbuhan adalah bentuk kata yang mengandungi
kata dasar yang telah menerima imbuhan, sama ada awalan,sisipan, akhiran
ataupun apitan. Contohnya dari kata
dasar lari, kita masukkan imbuhan –an, dan hasilnya ialah larian, gunakan pe- dan –an, maka terhasillah
pelarian dan masukkan di- dan –an, dapatlah perkataan dilarikan.Kita dapat
pelbagai kegunaan dalam aplikasi bahasa dengan perkataan yang baharu itu.
Makna Asosiatif
Mengikut Kamus Linguistik, makna asosiatif ialah perkaitan (antara
satu dengan yang lain), perhubungan dan pertalian (Kamus Linguistik, 1997).
Menurut Setiawati Dermojuwono, makna asosiatif merupakan asosiasi yang muncul
dalam benak seseorang apabila mendengar perkataan tertentu ( Kushartanti,
et.al., 2005).Perkaitan ini dipengaruhi oleh sifat yang psikik dan abstrak yang
dating dari pengalaman seseorang itu. Hal ini dibincangkan dalam tajuk
psikolinguistik. (Soenjono Dardjowidjojo, 2003).
Makna asosiatif ialah satu makna yang sama dengan satu lambang,
dan lambang itu bukan dinyatakan dalam bentuk bahasa. Makna itu mungkin mirip
dalam bentuk fizikalnya, seperti warna, bentuk atau ciri asal. Contohnya, warna
hijau dikaitkan dengan alam sekitar flora dan fauna. Jika disebut perkataan
buaya, maka terbayanglah akan satu binatang yang ganas dan kejam. Jika disebut
akan burung, maka terbayang akan burung yang tidak berbahaya yang berterbangan.
Di dalam sebuah makna asosiatif, terdapat makna bersifat
konotatif, makna stilistik, makna afektif,makna refleksi dan makna kolokatif..
Makna Kolokatif ialah makna yang maknanya terletak pada penggunaannya dalam
satu ayat. Oleh itu kata yang mempunyai makna kolokatif itulah yang mempunyai
makna yang tepat.makna yang kedua ialah Makna Reflektif, yang bermaksud makna
yang negatif yang datang dari persepsi masyarakat yang menuturkannya. Ia
mungkin makna yang tabu dalam masyarakat, kurang ajar dan ini dibentuk oleh masyarakat
penuturnya. Contohnya perkataan khinzir yang tidak sopan diucapkan dalam
masyarakat Melayu.
Makna ketiga ialah Makna Stilistika, yang agak unik kerana
makyanya bergantung kepada latarbelakang dan pengalaman masyarakat penutur.
Mungkin bahasa itu sama dengan bahasa masyarakat lainnya, tetapi ia membawa
makna yang berbeza dari masyarakat penutur yang lain. Makna yang keempat ialah Makna
Afektif, yang digunakan untuk menunjukkan perasaan si penutur itu sendiri.
Makna kelima ialah Makna interpretatif dimana makna itu berdasarkan kepada
tanggapan dan tafsiran orang yang menerima perkataan itu.
Rujukan:
- Abdul Chaer, Linguistik Umum, 1994,
(Jakarta: Rineka Cipta), hal. 289-297.
- Abdullah Yusof, Alias Mohd Yatim
& Mohd Ra'in Shaari,(2009) Fauziah, M.A, Perubahan Makna Leksikal Kata
Kerja Bahasa Indonesia Dari Bahasa Arab. USU, Medan, 2006, hal.1
- Asmah Hj. Omar (1982). Nahu Melayu Mutakhir. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
- Asmah Hj. Omar(1985). Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
- Chaer, Abdul. 2007. Lingustik Umum.
Jakarta: Rineka Cipta.
- Darwis
Harahap 1994. Binaan Makna. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka,
hlm. 95.
- R, Mansoer Pateda. 2010. Semantik
leksikal. Jakarta: Rineka Cipta.
- Dasar-dasar Sosiolinguistik.
Denpasar: Penerbit Ikayana.Nababan, P.W.J (1984).
- Sosiolinguistik Satu Pengenalan (ter).Jakarta: Penerbit
P.T Gramedia.
- Mohd. Majid Konting(1990). Kaedah Kajian Pendidikan. Methods
in Educational Research). ( pp. 599) Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
- Nik Safiah Karim (1988). Sosiolinguistik Bahasa Melayu
dan Pengajaran.
- Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
- Nik Safiah Karim (1989). Beberapa Persoalan
Sosiolinguistik Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
- Nik Safiah Karim, Farid M. Onn, Hashim Hj. Musa &
Abdul Hamid Mahmood (2004). Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka
No comments :
Post a Comment